Kozan

Kozan (Sis), Adana ilinin bir ilçesidir. Adana ovasının Yukarı Ova denilen kısmında düz arazinin tepelik bölgeye geçtiği kesimde kurulmuş olup, il merkezine uzaklığı 69 km'dir. İlçe kuzeyde Kayseri, Yahyalı, Feke, Saimbeyli; doğuda Osmaniye, Kadirli; güneyde Ceyhan, İmamoğlu; Batıda Aladağ ilçeleriyle çevrilmiştir. İlçenin yüzölçümü 1690 km²'dir. Adana'nın (metropoller hariç) iki büyük ilçesinden birisidir. Türkiye'nin en büyük 25.ilçesidir. İlçe merkezi, 19 il merkezinden büyüktür. Ayrıca Adana İl Sınırları içindeki en geniş(yüzölçüm olarak) ilçe durumundadır. Tarih boyunca önemli bir yerleşim olan Kozan Kilikya Ermeni Krallığı'nın başkentliğini yapmış olup Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyet Dönemindeyse 1926'ya kadar vilayetlik (il statüsü) yapmıştır. Ancak 1926'da bazı milletvekilleri yüzünden vilayetliği lağvedilmiştir. Ayrıca vilayetken Fevzi Çakmak'ı TBMM'ye milletvekili olarak göndermiştir.

İlçenin Kozan Dağı, Dengin Yoktur Kozan ve Kozan gibi çok sayıda tanıdık türküleri bulunmaktadır. Kozan TV ve Otağ TV adında iki televizyon kanalı, Kozan FM, Sis FM ve Kozan Barış FM adındada üç radyosu bulunmaktadır. 7 adet yerel gazetesi bulunan Kozan, internet haberciliğinde çoğu ilden ileri durumdadır. Eğitimdede oldukça iyi olan Kozan'ın Okuryazarlık Oranı çoğu ilçeden yüksektir. İlçede Çukurova Üniversitesi'ne bağlı yüksekokul mevcuttur. İlçeye 4 yıllık fakülte kurulmuştur. Ekonomide de yükselen güç olan Kozan'da Kozan Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Türkiye'nin birçok yerinde Kozan'dan göç etmiş olanların kurmuş olduğu, Kozan adını taşıyan yerleşim yerleride mevcuttur ( Kozanlı, Kulu, Kozanlı, Soma, Kozan, Çandır, Kozan, Serik, Hacılar, Kayseri vb).

Etimoloji

Kozan adı eski Türkçede aynı zamanda bazı boyların totemi olan “Yaban Tavşanı” (İng. jack Rabbit, Hare) anlamına gelir. Genelikle Ogur Türkçesinde çok eskiden kullanılan “Ksoran” biçiminin, Ogur-Oğuz değişimiyle yani –r ve –s/z değişimiyle “Kozan” şeklini almasıyla oluşmuştur. Diğer Kuzey Türkçelerinde çoğunlukla “Kıyan-Kuyan-Koyon-Köyön-Kodan-koygun” biçiminde görülen bu kelime Türkiye’de Orta Anadolu’da “Göcen-Gocen-Gozan” biçiminde fakat “Yaban Tavşanı Yavrusu” anlamında kullanılır. Orta çağdan önce kaydı yoktur fakat kesinlikle iki nedenden dolayı daha eskidir. 1- bazı kuzey-doğu formları çok eski bir biçimi olan *Koḏan (Kozan) şeklindedir. 2- *Kuyan kelimesi Çuvaşca’daki (Ogur) eski *X/Ksoran biçiminin daha yeni bir formunun oldukça eski bir kanıtıdır ki burada –r ve -ḏ yani –s/z değişiminden dolayı *Koḏan (Kozan) biçimini alır. Diğer formları ise; Teleüt: Koyon/Köyön, Khakas: Kozan/Xozan, Tuva: Kodan/Koygun, Türkmen: Tawşan/ Dawuşğan, Bulgar: Tawşan ve Kıyan/Kuyan, biçimindedir. Kaynak: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, syf. 678, Sir GERARD CLAUSON, Oxford, 1972. Ayrıca; Eski Uygurcada (VIII. yy.): Koyan/koyun, Çağataycada PdC: Koyan, Harezm’de: koyan, Codex Cumanicus'ta: Koyan, Biruni’de: Tuşkan, Kaşgarlı’da: Tavyişgan, «Imennik» Yıl 866 (Bul): Dvansh, Dovshon, Tatar: Kuyan, Taushan ve Karaçay-Balkar: K’on, olarak kayıtlıdır. Modern lehçelerde ise; Başkurd: kuyan, Nogay: Koyan, Kazak: Koyan, Kırgız: Koyon, Karakalpak: koyan, Altay: koyon / köyön, Leb (Lop/Karluk): koyon / köyön, Koyb: kozan, Sakha: Kozan, Şor: Kozan, Hakas: Hozan, ve bazı orta kuzey, orta güney ve kuzey batı lehçelerinde koyan vb. biçimlerdedir (Hauenschild 2003: 200). Oniki Hayvanlı takvimdeki totemik hayvanlardan birisidir ve Hiung-nu yani Büyük Hun imparatorluğu’nu oluşturan 24 büyük boydan birisi de “Kuyan” boyudur. (Kaynak: Ethnic History of Usuns, syf.12, Yu.L.Zuev, 1960,)

Nüfus

1893 yılında Osmanlı Devleti tarafından yapılan nüfus sayımına göre Sis (Kozan) kazasının nüfusu 32.507 kişidir. Bunun %56'sı Müslümanlardan (çoğunlugu Türk), %43'ü Gayrimüslimlerden (çoğunlugu Ermeni) oluşmaktaydı.^[3] Kazada 18.338 (Müslüman)Türk, 14.026 Ermeni, 56 Katolik ve 87 Protestan yaşamaktaydı.^[3] Aynı yılda Kozan sancağının toplam nüfusu 84.312 idi. Bunlardan 55.269 (%66) müslüman ve 29.043 (%34) gayrimüslim idi.^[3]

İlçenin nüfusu 31 Aralık 2011 tarihinde açıklanan ADNKS kesin sonuçlarına göre 127.804'dir. Bunun 78.587'i ilçe merkezinde, 49.217'si ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır.

Kozan'ın Valilik Konusu

Kozan Osmanlı Döneminde 1869-1922 Yılları Arası Vilayetlik Yapmıştır. Bu Dönemde Adana Eyaleti'ne Bağlı 5 (Kozan, Cebel-i Bereket, Mersin, İçil) İlden Birisidir. Cumhuriyet Döneminin Başındada Kozanın İl Olması Kararlastırılmıs. Bu Karar Kozan Halkında Sevinçle Karşılanmıştır. Cumhuriyet Dönemindeki Kozan Vilayeti İlçeleri Günümüz Adana’dan: Aladağ, Feke, İmamoğlu, Saimbeyli, Tufanbeyli. Osmaniye’den: Kadirli Sumbas. Kayseri’den Develi, Yahyalı. Kahramanmaraş’tan Andırın İlçeleridir. 1926′da Vilayetliği Elinden Alınmıştır. Bir Çok Kere Milletvekilleri Tarafından TBMM’ye Kozan’ın İl Olması Adında Kanun Teklifleri Verilmesine Rağmen Sonuç Alınamamıştır. Günümüzdede Kent Konseyinin Vilayetlik Hakkımızın İadesini İstiyoruz Adında Bir Çalışması Mevcuttur. Bu Çalışmaya Kozan Belediyesi'de Destek Vermektedir. Eğer Çalışmalarının Sonucu Olumlu Olursa 1926′ya Kadar Kendine Bağlı Olan Şuanda Adana İl Sınırında Kalan İlçelerin (Aladağ, Feke, İmamoğlu, Saimbeyli, Tufanbeyli) Kozan’a Bağlanılması Hedeflenmektedir. Diğer İlçeleri Kadirli, Sumbas, Develi, Yahyalı ve Andırın ise Başka Vilayete Bağlı Oldukları İçin Kozan’ın İl Olması Durumunda Bile Kozan’a Bağlı Olamayacaklardır. Kozan'ın İl Olması İçin Kanun Teklifi 25 Ocak 2011 Tarihinde Verilmiştir. Fakat bu kanun teklifi teklifin sahibi olan Mustafa Vural milletvekili seçilmediği için ve yeni döneme intikal edildiği için bu teklif komisyondan düşmüştür. En son 23 Kasım 2011 tarihinde Yusuf Halaçoğlu, Mehmet Şandır, Bülent Belen, Ali Halaman, Necati Özensoy MHP grubu olarak kanun teklifi verdiler. Kanun teklifine göre Aladağ, İmamoğlu, Saimbeyli, Tufanbeyli, Feke ilçeleri Kozan merkez olmak üzere Kozan vilayetine bağlanacak. Şuan TBMM'de MHP ve CHP'nin Kozan'ın il olmasına dair kanun teklifleri bulunmaktadır.